Likkepot en potjeslatijn

Wat is likkepot?

Zo nu en dan kom je in de wereld van de etnobotanie taalkundige juweeltjes tegen. Zo is Smeerwortel niet alleen een plant die bijzonder geschikt is om een krachtige wondzalf van te maken, maar bevat het bovendien veel slijmstoffen die – zoals je al geraden had – erg goed smeerbaar zijn. Stinkende gouwe heeft naast goudgeel melksap en fraaie goudgele bloemetjes, een nogal penetrant aroma. En wat dacht je van suggestieve plantennamen zoals Kale Jonker, Kardinaalsmuts, Brave Hendrik, Sneeuwklokje, Bitterzoet, Vlijtig Liesje of Vergeet-me-nietje?

Naast luisterrijke plantennamen, worden ook benamingen voor kruidige bereidingen gebezigd die niets aan de verbeelding overlaten. Woorden zoals kruidenbitter, mede of elixir roepen beelden op van middeleeuwse alchemistische praktijken en geheimzinnige apothekerspotten. Bij het woord decoct zweeft een zwarte kookpot in beeld waarin een heksenbrouwsel op het vuur staat te pruttelen.

Woorden zijn cultuur. Woorden vangen een tijdsbeeld. Dat betekent helaas dat veel prachtige woorden in de loop der tijd in de vergetelheid zijn geraakt.

Een interessant vergeetwoord is likkepot. Waarschijnlijk kende je dat woord alleen uit het vingerrijmpje, als bijnaam voor de wijsvinger. Wist je dat likkepot of slikartsenij – nog zo’n excentriek woord – een officiële medische term is? Het is een bereiding waarbij een plantendeel of plantenpoeder wordt gemengd met honing, stroop of een andere zoete pasta. Het doel van een likkepot is specifieke plantenstoffen aan de plant te onttrekken en tegelijkertijd de onaangename smaak te verdoezelen. Het mengsel kan je als het ware likkend innemen, vandaar de naam. Likkepot werd al veel toegepast in het oude Rome, bijvoorbeeld om (zeer bitter smakende) opiumachtige stoffen toe te dienen, maar het behoort tegenwoordig nog steeds tot het repertoire van de kruidengeneeskundige. Een voorbeeld van een eenvoudige likkepot is het toevoegen van gedroogde en vermalen kamillebloemen aan honing, als een remedie die je in de avond inneemt om goed te kunnen slapen. Een groot voordeel van een likkepot is dat het lang houdbaar is.

Een meer gebruikt synoniem van likkepot is "electuarium", een term die je terugvindt in de Engelse benaming electuary. Electuarium is een prachtig voorbeeld van potjeslatijn, een soort pseudo-Latijn dat door artsen en apothekers gebruikt werd, omdat het geleerder klonk dan de meer alledaagse benaming. Dit pseudo-Latijn kan je ook terugvinden op oude apothekerspotten. Ik wil echter stelling nemen vóór de benaming likkepot. Laten we deze prachtige bereiding – en de bijbehorende naam – in ere herstellen!