De afgelopen weken kon je er bijna niet omheen: Halloween. Persoonlijk heb ik weinig met deze geïmporteerde traditie, maar sinds Marijn vorige week trots thuiskwam met een zelf uitgesneden pompoen, is het ook bij Scent & Spice inmiddels een klein beetje Halloween.
Wat ik fascinerend vind aan de traditie van Halloween is de bijzondere ontstaansgeschiedenis, de etnobotanie van de pompoen en de verspreiding van zowel de traditie als de pompoen over de wereld. Hoewel het een te lang verhaal is om hier helemaal te vertellen, vertel ik de hoogtepunten in een notendop.
Halloween is van oorsprong een feest rond het Keltisch nieuwjaar, Samhain genoemd. Dit was de dag waarop de geesten van de gestorvenen terugkeerden naar de wereld. Om deze geesten af te weren, werden maskers gedragen en voedsel neergelegd bij de deur. Knolrapen werden uitgesneden en als lampion gebruikt. Deze traditie is op haar beurt weer gelinkt aan de legendes over dwaallichten die overal in Europa bestonden. De traditie van de uitgeholde knolrapen werd door Ierse immigranten in de 19de eeuw naar Noord-Amerika gebracht. Omdat pompoenen daar veel algemener waren dan de oude vertrouwde knolraap, ontstond de welbekende Jack-'o-lantern, een uitgeholde pompoen in de vorm van een (eng) gezicht. Tegenwoordig is Halloween een commercieel feest geworden, waarvan de horrorachtige trekjes zich vanuit Amerika weer naar Europa en de rest van de wereld hebben verspreid. Kortom, een traditie werd meegenomen vanuit Ierland naar Amerika, kreeg daar een make-over en werd “gerestyled” weer teruggebracht naar Europa.
Pompoen (Cucurbita) is een geslacht uit de familie van de Komkommerachtigen. Het geslacht bestaat uit verschillende soorten die soms al duizenden jaren in Zuid- en Midden-Amerika verbouwd worden, maar inmiddels overal ter wereld verspreid zijn. Courgette, komkommer en meloen zijn andere soorten uit dezelfde familie, maar ook de in Nederland en België in het wild voorkomende Heggenrank (Bryonia dioica) – die overigens giftig is – is een familielid. De pompoen werd vanaf de 16de eeuw als voedselgewas geïmporteerd in Europa. Daardoor is de pompoen een onderdeel van de zogenaamde Columbian exchange. Dit is een term die in 1972 door Alfred W. Crosby werd bedacht voor de grootschalige uitwisseling van planten, ziekten en culturen als gevolg van de “ontdekking” van Amerika door Columbus. Deze uitwisseling heeft vele culturen op de wereld diepgaand veranderd. Wie kan zich immers de Italiaanse keuken voorstellen zonder tomaten of de Hollandse cultuur zonder aardappelen? Zowel tomaten als aardappelen werden pas na 1492 uit Latijns-Amerika geïntroduceerd. Je zou het één van de eerste grote globaliseringsgolven kunnen noemen.
Het vakgebied van de etnobotanie (wat mijn vakgebied is) kijkt dus verder dan alleen naar voedselplanten en medicinale planten. Het uitsnijden van pompoenen als symbool van Halloween, een opgehangen Maretak als uitnodiging voor een zoen of het optuigen van een Fijnspar om de donkere dagen te verlichten (de kerstboom), het zijn verschillende voorbeelden van decoratief en spiritueel gebruik van planten. Ook in andere werelddelen bestaan traditionele en moderne vormen van decoratief of religieus gebruik van planten, zoals de Lotusbloem en de Bodhiboom in het Boeddhisme.
Het staat vast dat het gebruik van planten de geschiedenis van de mensheid diepgaand veranderd heeft. Omdat planten hout leverden om boten te bouwen, vezels om touwen te vlechten en zeilen te weven en plantaardige lijmsoorten die sterk genoeg zijn om grote zeewaardige schepen bij elkaar te houden, slaagde de mens erin om overzeese reizen te maken, met als gevolg de Columbian exchange. Het heeft de wereldwijde omzwerving van de pompoen mogelijk gemaakt, niet alleen als voedselgewas, maar ook als decoratieve plant, waardoor een feest als Halloween nu ook in onze contreien populair is. Naast nuttige planten zijn echter ook ziekten, onkruiden en parasieten de wereld over gegaan. Een virus laat zich dus al helemaal niet tegenhouden…
RECEPT: Pompoentajine
De pompoen wordt niet alleen als Halloweendecoratie gebruikt, maar is voor velen ook echt najaarsvoedsel, kleurrijk comfort food in de donkere periode van het jaar. De pompoen komt in vele variëteiten voor, dus er is voor ieder wat wils. Ik moet bekennen dat ik zelf geen echte pompoenfan ben en Riens ook niet. Mijn kind eet alle groenten (sommige liever dan andere, maar hij eet het), maar van pompoen gaat hij kokhalzen. Pompoen staat dus niet erg vaak op het menu in huize Odeur. Deze pompoentajine is echter een uitzondering.
Wat heb je nodig?
· 350-400 g pompoen, geschild, in stukken gesneden
· 100 g tomatenblokjes (vers of uit blik)
· 400 g kikkererwten (zelf geweekt en gekookt of uit blik)
· 6-8 gedroogde vijgen, in reepjes
· 2-3 rode uien, fijngehakt
· 1 teentje knoflook, fijngehakt
· 1-2 el olijfolie
· 2 tl gemalen komijn
· 2 tl gemalen koriander
· ½ tl gemalen kaneel
· Mespuntje cayennepeper
· ½ pakje verse koriander, ter garnering
· 4 dl water
· Zwarte peper en zeezout naar smaak
Aan de slag!
Verhit de olijfolie in een grote pan of tajine en fruit ui en knoflook enkele minuten. Voeg de specerijen toe en fruit 1 minuut. Voeg de pompoenstukken toe en roer tot de pompoen bedekt is met olie en specerijen. Laat enkele minuten stoven. Doe dan de kikkererwten en tomaten in de pan. Voeg de vijgenreepjes toe, samen met het water. Breng aan de kook. Draai het vuur lager en laat ¾ uur zachtjes koken tot de pompoen gaar is en het vocht is ingekookt. Hak de koriander fijn en roer deze vlak voor het opdienen door de tajine (of laat het weg als je niet van koriander houdt). Serveer met platbrood of couscous.
Nog een pompoenrecept? Hier vind je een recept voor bladerdeeggebak met pompoen en eekhoorntjesbrood.
Geef een reactie