Biologische pigmenten

Biologische pigmenten zijn kleurstoffen die door organismen worden aangemaakt. Er bestaan plantaardige en dierlijke pigmenten. Er is oneindig veel over te vertellen, maar hier alvast een klein inkijkje.

 

​De voornaamste functie van pigmenten in planten is de fotosynthese. Daarbij wordt het groene pigment chlorofyl samen met rode en gele pigmenten gebruikt om planten te helpen om zo veel mogelijk licht te vangen. Met dat licht zijn ze in staat om mineralen en water dat ze uit de bodem halen, om te zetten in zuurstof en glucose. Kortom, pigmenten stellen planten in staat om als ware alchemisten van dood materiaal levend materiaal te maken. Van niets maken ze iets. Bovendien zorgen kleurstoffen ervoor dat planten insecten aantrekken, waardoor de bestuiving plaats kan vinden. Dus ook voor de overleving op lange termijn, als soort, hebben planten pigmenten broodnodig.

 

Er bestaan verschillende groepen plantenstoffen die tot de pigmenten behoren. Sommige daarvan zijn wateroplosbaar (hydrofiel) en andere vetoplosbaar (lipofiel). Hier kan je meer lezen over chlorofyl. Naast chlorofyl zijn de drie meest voorkomende groepen pigmenten: anthocyanen, betalaïnen en carotenoïden.

 

Anthocyanen

Anthocyanen zijn kleurstoffen die in de cellen van hogere planten voorkomen en behoren tot de flavonoïden (fenole stoffen). Er zijn ongeveer 250 verschillende anthocyanen bekend. Ze komen overal in de plant voor, maar vooral in bloemen, vruchten en bladeren. De kleur van rode herfstbladeren en van veel bloemen en vruchten – zoals de framboos – wordt veroorzaakt door anthocyanen. Het geeft ook aan rode kool zijn specifieke paarsrode kleur. In voeding zijn anthocyanen toegelaten onder E-nummer E163. Het zijn wateroplosbare pigmenten, wat betekent dat de kleurstoffen oplossen in water als je er een extractie van maakt.

 

Betalaïnen

Betalaïnen zijn net als anthocyanen wateroplosbare stoffen, maar ze zijn anders opgebouwd. Er bestaan rode (betacyaninen) en gele (betaxanthinen) betalaïnen. Deze pigmenten zijn onder andere verantwoordelijk voor de dieprode kleur van rode bieten en worden commercieel als voedingskleurstoffen gebruikt. Opmerkelijk is dat ze nooit samen met anthocyanen voorkomen in planten. Betalaïnen kunnen voorkomen in eender welk deel van de plant, zoals de kroonbladeren van bloemen, vruchten, bladeren, stengels en wortels.

 

Carotenoïden

Carotenoïden vormen het meest voorkomende pigment in de natuur. Er zijn meer dan 600 moleculen bekend, van gele tot roodachtige. De meeste carotenoïden zijn vetoplosbaar. Ze komen niet alleen in planten voor, maar ook bijvoorbeeld in bacteriën, in het dekschild en pantser van dieren en in eigeel. De meest bekende carotenoïden zijn: caroteen dat wortelen een oranje kleur geeft, het gele pigment luteïne dat in veel vruchten en groenten voorkomt, lycopeen dat tomaten rood maakt en astaxanthine dat kreeftachtigen hun oranjerode kleur geeft. Ook de rode kleurstof bixine uit Annato (Bixa orellana) is een carotenoïde. Annato of Urucum is de plant die aan bod komt in de videoserie die je gratis krijgt bij inschrijving voor de nieuwsbrief.

 

Naast plantaardige kleurstoffen bestaan er ook dierlijke pigmenten. Veel diersoorten gebruiken pigmenten om zich door camouflage onopvallend te maken, of juist om eventuele predatoren af te schrikken door een opvallende kleur. Tevens wordt pigment soms gebruikt om signalen af te geven ten behoeve van de voortplanting. Bekende dierlijke pigmenten zijn melanine (dat mens en dier beschermt tegen de schadelijke werking van ultraviolette straling) en cochinille.

 

RECEPT: Rozerode lippenstift

 

Wat heb je nodig?

 

Je kunt een eenvoudige en natuurlijke lippenstift maken door ingrediënten te gebruiken die al duizenden jaren gebruikt worden.

 

• Om van lippenstift een vaste substantie te maken, kun je een was gebruiken. Bijenwas is een optie, maar als je liever een plantaardig product gebruikt, zijn candelilla- of carnaúba-was ook geschikt. Door meer of minder was te gebruiken, maak je de lippenstift wat harder of juist zachter, afhankelijk van je eigen voorkeur.​
• Om de lippenstift glans te geven en smeerbaar te maken, gebruik je een olie. Kies een olie die jij prettig vindt, zoals amandelolie, olijfolie, kokosolie of jojoba-olie.​
• Een boter, zoals avocadoboter, mangoboter of sheaboter, zorgt ervoor dat je de lippenstift gemakkelijk op je lippen smeert.​
• Natuurlijke pigmenten geven kleur aan de lippenstift. Je kunt de kleur variëren van een licht glossy kleurtje tot een diepere kleur, en van oranjerood tot paarsrood, afhankelijk van je eigen voorkeur. Poeder van rode biet geeft een dieprode kleur. Annato zorgt voor een oranjerode kleur. Alkanetwortel maakt lippenstift roze tot rood. Kaneel geeft een roodbruine en cacaopoeder een donkerbruine tint. Ook cochinille is een optie. Er zijn veel mogelijkheden en de pigmenten kunnen ook onderling gemengd worden tot de door jou gewenste kleur.
• Je kunt smaak toevoegen met een beetje etherische olie, zoals sinaasappel, kaneel of pepermunt.

​

Aan de slag!

 

​Doe een theelepel olie, een theelepel boter en een theelepel was in een kommetje en verwarm het au bain-marie tot het mengsel gesmolten is. Roer de ingrediënten goed door elkaar om er een egaal mengsel van te maken. Voeg vervolgens kleur toe, naar eigen voorkeur. Houd ongeveer een kwart theelepel aan. Voor een subtielere kleur voeg je wat minder toe en voor een intensere kleur juist wat meer. Om de kleur goed te bepalen, voeg je telkens een klein beetje pigment toe, totdat je tevreden bent. Blijf goed roeren, zodat je het resultaat in de gaten kunt houden. Als je etherisch olie wilt toevoegen, blijf dan roeren tot het mengsel afgekoeld is tot onder de 40°C (het stijft dan al wat op). Voeg de etherische olie toe (weinig!) en roer het goed door het mengsel. Giet het mengsel in een potje en laat opstijven.